Türklerin en eski cet sporlarından Kökbörü (at üzerinde oğlak yakalama), Kırgız Türklerinin yaşadığı Van’ın Ulupamir köyünde varlığını sürdürüyor.
1982’de Van’a göçerek burada kalan Kırgız Türkleri, hem kendi düğünlerinde hem de farklı kentlerde düzenlenen etnik spor tertiplerinde Kökbörü oynayarak kültürel miraslarını muhafazaya çalışıyor.
Bu emelle 2015’te kurulan Ulupamir Kökbörü Spor Kulübünün lider yardımcılığını yürüten Ümit Çağlar, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Kökbörü’nün ortaya çıkışından bahsedip, at ile binici ortasındaki ilgiyi anlattı.
Kökbörünün 5 bin yılı aşkın geçmişinin olduğunu ve birinci evvel Ulak ismiyle ortaya çıktığını bildiren Çağlar, aslında bir savaş oyunu olduğunu söyledi.
Savaşa giden Türk erkeklerinin, bayanlar ve çocuklarla gerilerinde bıraktığı obalara dadanan kurtlarla başa çıkmak için, kurtları at üstünde birbirlerine attıklarını aktaran Çağlar, “Savaşçılar, sulh vakitlerinde at üstündeki maharetlerini kaybetmesin diye düğünlerde ve toylarda da oynanırmış. Vakitle bu halde kalmış.” dedi.
Eski Türkçe’de “Börü”nün kurt, “Kök”ün ise mavi gök manası taşıdığı bilgisini veren Çağlar, Köbörü’yü Türkiye’de tanıtmaya çalıştıklarını lisana getirdi.
– “At, postu ellediğin vakit bile göz ucuyla sana bakar”
Kökbörü oyunundaki atların ısırmaması, tekme atmaması ve çok fazla ses çıkarmaması gerektiğini lisana getiren Çağlar, bunları öğretmenin kolay olmadığına dikkat çekti.
Çağlar, atın çok ilgi gösterilmesi gereken bir hayvan odluğunu, “Ata sevgi duyman, üstüne düşmen lazım. Çok meşakkatli bir hayvandır.” tabirleriyle açıkladı.
Köyde genç nüfusun çok fazla olduğunu ama hepsinin Kökbörü oynayamadığını kaydeden Çağlar, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Oyunda atı dizle yönetim etmeyi öğrenmen lazım. Zira yeri geliyor iki elinde postta oluyor, dizgini tutmuyorsun. Atın seninle birebir hareketleri yapması lazım. At bir sene boyunca seninle oyuna girdiği vakit huyunu anlıyor zati. Ne vakit eğileceğini, nerede kalkacağını ve nereye hakikat dönmek istediğini öğreniyor. At, postu ellediğin vakit bile göz ucuyla sana bakar.”
Atı kırbaçlamanın Ulupamir’de ayıp sayıldığını söyleyen Çağlar, kırbacı ısırarak taşıdıklarını, cet vururken de dik bir halde değil yanlamasına vurduklarını bildirdi.
Köydeki yaşlıların, atın başına kırbaç darbesi geldiğini gördüklerinde çok reaksiyon gösterdiğini kaydeden Çağlar, “Bir anne babanın cenazesi üzere çok kıymetli bir şey olduğunda, bir de cuma namazına geç kalındığında cet kırbaç vurulur. Kırbacı tutarız fakat atın canını yakacak formda vurmayız.” değerlendirmesinde bulundu.
– “Attan düştüğümde hızımı nal yardığı için iz kaldı”
Bir oyunda çok sonlandığı için atın karnını kırbaçladığını ve o gün babasının kendisini meskene almadığını anlatan Çağlar, babasının Kökbörü oynamadığını lakin dedesinin köydeki en yeterli oyuncu olduğunu aktardı.
Kökbörüyü en güzel oynayana “Çavandaz” dendiğini ve dedesinin de köyde kendi ismiyle değil “Hacı Çavandaz” olarak tanındığını vurgulayan Çağlar, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Annem bu oyunu oynamamı istemediği için babam bana hiç at almadı. Kendi ekonomik özgürlüğümü elime alana kadar amcalarımın atıyla oynadım. Oyunlarda iki kez dizim döndü. Attan düştüğümde hızımı nal yardığı için iz kaldı. Atın altında kaldığımda kalbim tekledi, o sırada etraftaki hekimlerin müdahalesiyle kurtuldum. Çok badireler atlatmama karşın Kökbörü’yü bırakamıyorum. Ben atımla konuşurdum, hastalandığında çocukmuş üzere sabaha kadar sıcak havlularla ona bakardım.”
Bu oyunun yalnızca Kırgızlara ve Kazaklara mahsus değil, Türklerin en eski sporlarından birisi olduğunu kaydeden Çağlar, Kökbörünün tanıtılması için takviyeye gereksinim duyduklarına işaret etti.
Federasyon olabilmeleri için yılda en az bir kez ulusal şampiyona düzenlenmesi gerektiğini, bunun için de yedi kadroya gereksinim duyulduğunu ancak bir köyden yedi ekip çıkarmanın mümkün olmadığını aktaran Çağlar, oyunu oynayan gençlere lisans verilemediğinden yakındı.
Kulüp faaliyetlerinin kökbörüyü tanıtmada tek başına kâfi olmadığını anlatan Çağlar, “2014’te Kırgızistan’da düzenlenen 1. Dünya Göçebe Oyunları’nda dördüncülüğümüz var. Bu kıymetli, zira bir ülkeyle bir köyü kıyaslıyoruz. Kırgızistan’ın bütün kentlerinde şampiyona düzenleniyor ve o şampiyonanın en düzgünlerinden ulusal kadro oluşturuluyor. Biz ise yalnızca köyden bir grup kurup oraya gittik.” diyerek kelamlarını tamamladı.