Bildiğiniz üzere Ay’ın üzerinde şu anda iki ülkenin bayrağı dalgalanıyor… yada daha doğrusu sabit bir formda ıssızlığın ortasında duruyor. Biri Amerika Birleşik Devletleri’nin başkası, Çin’in olan bu bayraklar Ay’a dikilmiş olsa da bu Ay’ın sahipleri olduğu manasına mı geliyor? Aslında hayır, çünkü bu alanı düzenleyen uzay hukuku bulunuyor ve uzayda sahipliğin kimi kuralları var. Kurallar, gök cisimlerinin sahipliğini açıkça engelliyor ve kullanımını tüm insanlara hür kılıyor. Lakin yasal boşluklar, bazır kaidelerde mülkiyet hakkını ve madencilik üzere faaliyetleri de müsaade veriyor.
ESA’da milletlerarası kamu hukuku lideri Alexander Soucek’e göre ulusların yahut şirketlerin hakikaten Ay’a, Mars’a yahut öteki gök cisimlerine sahip olması mümkün değil; “Bir ulus Ay’a bayrak dikebilir, fakat bunun rastgele bir yasal manası yahut sonucu yoktur. Bu, hiçbir ülkenin Ay’da egemenlik tez edemeyeceği yahut onu kendi toprağı yapamayacağı Dış Uzay Antlaşması’nda yer almaktadır.” Soucek tıpkı vakitte bu kanunun SpaceX üzere özel şirketleri de kapsadığının altını çiziyor.
Dış Uzay Antlaşması da ne?
- Uzayın keşfedilmesi ve kullanılması tüm ülkelerin faydasına ve çıkarlarına uygun olacak ve tüm insanlığın ilgi alanı olacaktır.
- Uzay, tüm devletler tarafından keşif ve kullanım için hür olacaktır.
- Uzay, egemenlik argümanıyla, kullanım yahut işgal yoluyla yahut diğer rastgele bir yolla ulusal tahsise tabi değildir.
- Devletler, nükleer silahları yahut öteki kitle imha silahlarını yörüngeye yahut gök cisimlerine yerleştiremez yahut öbür bir formda uzaya konuşlandıramaz.
- Ay ve başka gök cisimleri barışçıl hedeflerle kullanılacaktır.
- Astronotlar insanlığın elçisi sayılacaktır.
- Devletler, hükümet yahut hükümet dışı kuruluşlar tarafından yürütülen ulusal uzay faaliyetlerinden sorumlu olacaktır.
- Devletler, uzay objelerinin neden olduğu ziyanlardan sorumlu olacaktır.
- Devletler, uzayın ve gök cisimlerinin ziyanlı kirlenmesinden kaçınmak zorundadır.
Sahiplik yok lakin mülkiyet ve madencilik mümkün
Öte yandan mevcut uzay hukukunda düzenlenmesi gereken daha pek çok mevzu var. Evet, devletler bir gök cisminin sahibi olamıyor lakin teknik olarak gök cisimlerindeki kaynakları kullanabilir. Yani kolay uzay madenciliği karlı bir nokta olabilir. Bununla birlikte İnsan Hakları Üniversal Beyannamesi, bireylerin mülk sahibi olmak için temel bir hakka sahip olduğunu belirtiyor. Bu, varsayımsal olarak, rastgele bir kişinin Ay’da bir mesken inşa edebileceğini ve kendisininmiş üzere sahiplenebileceği manasına geliyor.
Yazımızın sonuna gelirken, aktüel hareketlere de bakmakta yararın olduğunu düşünüyorum. Mevcut memleketler arası hukuklara nazaran devletler yahut şirketler uzayda bir cismin sahibi olamıyor fakat uzay madenciliğinin yasallaştırılması ise süratle gelişen bir bahis. ABD, 2015 yılında uzay rekabetini koruyan bir yasa çıkardı ve uzay madenciliğini mümkün kıldı. Japonya, Çin, Hindistan ve Rusya da dahil olmak üzere öteki ülkelerde de emsal yasalar üzerinde çalışılıyor.